ارگونومی به معنای «قوانین کار» از ترکیب دو واژه یونانی “ارگون” به معنای شغل و “نوموس” به معنای قوانین مشتق شده است. این علم به طراحی و تنظیم محیط کار، ابزارها و تجهیزات به گونه‌ای می‌پردازد که هماهنگی بیشتری با نیازها و توانایی‌های انسان داشته باشد. هدف ارگونومی افزایش بهره‌وری، کاهش خستگی و جلوگیری از آسیب‌های جسمی و ذهنی در افراد شاغل است.
در محیط‌های کاری، ارگونومی با طراحی مناسب میز، صندلی، ابزار و حتی روشنایی محیط، می‌تواند تفاوت چشمگیری در کیفیت کاری افراد و سلامت آن‌ها ایجاد کند. به بیان ساده، ارگونومی تلاش دارد انسان و محیط کار را به بهترین نحو سازگار کند تا از فشارهای فیزیکی و روانی بکاهد.
ارگونومی محیط کار جنبه‌های متعددی دارد که هر یک به بخشی از نیازها و الزامات انسانی پاسخ می‌دهد. این ابعاد شامل طراحی ابزار و تجهیزات، تنظیم محیط فیزیکی و آموزش وضعیت صحیح بدن است. در ادامه، این ابعاد را بررسی می‌کنیم:
ابزارها و تجهیزاتی که به صورت ارگونومیک طراحی شده باشند، خستگی عضلانی را کاهش داده و احتمال بروز آسیب‌های جسمانی را کم می‌کنند. از جمله این تجهیزات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تنظیم محیط فیزیکی شامل نورپردازی، تهویه مناسب و کنترل دما می‌شود. به عنوان مثال، نور مناسب و قابل تنظیم مانع از خستگی چشم و تغییر وضعیت بدن برای دید بهتر می‌شود. همچنین تهویه مناسب به بهبود کیفیت هوای محیط کمک کرده و احساس راحتی بیشتری ایجاد می‌کند.
در محیط کاری ارگونومیک، وضعیت بدنی افراد به گونه‌ای تنظیم می‌شود که از فشار بیش از حد بر عضلات و مفاصل جلوگیری شود. به عنوان نمونه، قرارگیری صحیح دست‌ها در هنگام تایپ کردن و حفظ زاویه مناسب برای گردن و شانه‌ها، نقش مهمی در پیشگیری از آسیب‌های ناشی از تکرار حرکات دارد.
ارگونومی نه تنها برای سلامتی کارکنان بلکه برای بهره‌وری سازمان نیز اهمیت بسیاری دارد. در ادامه، دلایل اصلی اهمیت ارگونومی را بررسی می‌کنیم:
مهم‌ترین هدف ارگونومی، حفظ سلامت جسمی و ذهنی کارکنان است. طراحی نامناسب محیط کار می‌تواند منجر به مشکلات اسکلتی-عضلانی، دردهای مزمن و حتی اختلالات روانی شود. به‌عنوان مثال، افرادی که ساعت‌های طولانی در وضعیت نادرست می‌نشینند، بیشتر در معرض دردهای کمر و گردن قرار دارند.
رعایت اصول ارگونومی باعث می‌شود وظایف روزمره کارکنان با سهولت بیشتری انجام شود. این امر نه تنها خستگی جسمی را کاهش می‌دهد بلکه تمرکز و بازده کاری را افزایش می‌دهد. محیط کاری که از نظر ارگونومیک بهینه‌سازی شده باشد، احتمال اشتباهات و وقفه‌های کاری را به حداقل می‌رساند.
یکی از نتایج مثبت اجرای ارگونومی در محیط کار، افزایش رضایت و انگیزه کارکنان است. احساس ارزشمندی و توجه به نیازهای فردی، کارکنان را ترغیب می‌کند تا با تعهد بیشتری در سازمان فعالیت کنند. این امر همچنین میزان ترک شغل و جابجایی نیروی کار را کاهش می‌دهد.
عدم رعایت اصول ارگونومی در محیط کار می‌تواند هزینه‌های زیادی برای سازمان ایجاد کند. از جمله این هزینه‌ها می‌توان به درمان آسیب‌های جسمی، غرامت کارمندان مصدوم و کاهش بهره‌وری سازمان اشاره کرد. به عنوان مثال، آسیب‌های شایع مانند مشکلات تاندون و رباط می‌توانند کارکنان را برای مدت طولانی از کار بازدارند.
برای اجرای ارگونومی در محیط کار، می‌توان از چک‌لیست زیر استفاده کرد:
1.صندلی مناسب
صندلی باید دارای پشتی قابل تنظیم باشد تا گودی کمر را حمایت کند. ارتفاع صندلی باید به گونه‌ای تنظیم شود که پاها زاویه 90 درجه داشته و به زمین برسند. در صورت نیاز، از زیرپایی استفاده کنید.
2.پایه نمایشگر
مانیتور باید در فاصله یک دست از کاربر قرار گیرد و مرکز آن کمی پایین‌تر از سطح چشم باشد. این تنظیم باعث کاهش فشار بر گردن و شانه‌ها می‌شود.
3.کیبورد و ماوس
کیبورد باید در سطح آرنج قرار گیرد و مچ‌ها در حالت مستقیم و بدون خمیدگی باشند. ماوس نیز باید نزدیک کیبورد باشد تا نیازی به کشش دست نباشد.
4.نورپردازی
از نورهای طبیعی و مصنوعی برای ایجاد روشنایی مناسب استفاده کنید. نور باید به گونه‌ای تنظیم شود که مانع از تابش خیره‌کننده بر صفحه نمایش شود.
5.تهویه و دما
هوای تازه و دمای مناسب (حدود 22 درجه سانتی‌گراد) محیطی راحت برای کارکنان ایجاد می‌کند و بهره‌وری را افزایش می‌دهد.
6.حرکت و استراحت‌های کوتاه
حرکات کششی و استراحت‌های کوتاه در طول روز می‌توانند از خستگی و فرسودگی جلوگیری کنند. توصیه می‌شود هر 30 دقیقه یک بار از پشت میز بلند شده و حرکت کنید.
عدم رعایت اصول ارگونومی می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:
برای جلوگیری از آسیب‌های ارگونومیک می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
ارگونومی در محیط کار تنها به طراحی تجهیزات محدود نمی‌شود، بلکه یک نگرش جامع برای ایجاد تعامل بهتر بین انسان و محیط است. اجرای اصول ارگونومی نه تنها سلامت جسمی و روانی کارکنان را تضمین می‌کند بلکه بهره‌وری سازمان و انگیزه کارکنان را نیز افزایش می‌دهد. توجه به این علم می‌تواند هزینه‌های ناشی از آسیب‌ها و بیماری‌ها را کاهش داده و محیط کاری امن‌تر و رضایت‌بخش‌تر ایجاد کند.
